Tác nhân của ngoại lực là một trong những yếu tác động đến sự thay đổi biến dạng của bề mặt trái đất nhưng nguyên nhân của sự biến dạng này là không xuất phát từ bên trong lớp vỏ của trái đất. Vậy thì ngoại lực sẽ bao gồm những loại tác nhân nào? Mức độ ảnh hưởng của những tác nhân này sẽ ra sao? Tất cả câu trả lời sẽ có trong bài nghiên cứu về sự biến đổi của bề mặt trái đất thông qua ngoại lức dưới đây!
Tác nhân của ngoại lực là gì?
Tác nhân của ngoại lực có thể được hiểu đơn giản là một loại lực mà nguyên nhân xuất phát lại đến từ bên ngoài lớp vỏ trái đất và tác động trực tiếp lên bề mặt này ít nhiều đều gây ra một mức độ biến dạng. Tùy vào nhiệt độ môi trường và lớp địa chất của từng vùng khác nhau mà mức độ ảnh hưởng của ngoại lực tác động lên bề mặt cũng sẽ khác nhau.
Những tác nhân ngoại lực cơ bản sẽ liên tục tác động lên những vật chất nằm ngày trên bề mặt trái đất trong một thời gian dài thì cấu trúc này sẽ bị ngoại lực phá vỡ. Ảnh hưởng dễ nhận thấy nhất chính là bề mặt địa hình bị san phẳng dưới sự tác động của nội lực và lúc này ngoại lực sẽ kiến tạo nên một kiểu địa hình mới.
Nếu xét chỉ riêng hệ mặt trời của chúng ta thì trái đất là một hành tinh sở hữu lượng nước nằm ở trên bề mặt lớn nhất. Chính vì điều này đã góp phần kiến tạo cho trái đất một hệ sinh thái vô cùng đa dạng với nhiều kiểu khí hậu khác nhau phân bổ theo độ cao và từng vùng lục địa.
Vậy tác nhân của ngoại lực chính là tổng hợp nhiều yếu tố xuất phát từ bên ngoài có thể kể đến như:
- Nhiệt độ môi trường và các sinh vật tồn tại trên bề mặt trái đất
- Thời tiết và khí hậu từng vùng bao gồm bão, tuyết, lốc xoáy, gió…
- Tác nhân đến từ nhiều nguồn nước khác nhau như sóng, mạch nước ngầm
Nguồn năng lượng cung cấp cho tác nhân của ngoại lực
Nguồn năng lượng cung cấp cho tác nhân của ngoại lực được hấp thụ từ rất nhiều yếu tố khác nhau nhưng chủ yếu đến từ yếu tố bức xạ mặt trời. Như chúng ta đã biết mặt trời sở hữu sức nóng bề mặt lên đến hàng trăm triệu độ chính vì thế mà lượng tài nguyên vô tận này sẽ là yếu tố chính cung cấp cho những tác nhân khác gây nên tình trạng biến đổi bề mặt trên trái đất.
Yếu tố bức xạ mặt trời được hiểu là gì?
Nguồn năng lượng thu được từ bức xạ mặt trời có thể tác động thành nhiều dạng khác nhau. Con người đã tận dụng những ưu điểm của năng lượng bức xạ để chế tạo ra nhiều công trình và một trong những công trình lớn nhất tận dụng nguồn năng lượng này chính là hệ thống nhà máy sản xuất nhiệt điện.
Đặc điểm của nguồn năng lượng bức xạ là dường như vô tận hoặc phải trải qua hàng trăm triệu năm nữa thì mặt trời mới có thể nguội dần. Ngoài ra ở trong thái dương hệ mặt trời đóng vai trò rất lớn trong việc cung cấp năng lượng bức xạ cho nhiều hành tinh khác không chỉ riêng trái đất mới tận dùng được nguồn năng lượng này.
Mặt khác nguồn năng lượng bức xạ là nguyên nhân chính và trực tiếp tác động lên quá trình phong hóa, vận chuyển, bào mòn và bồi tụ đang hàng ngày diễn ra trên bề mặt trái đất. Vậy thì nguồn năng lượng bức xạ này đóng vai trò làm tác nhân của ngoại lực như thế nào?
Bức xạ mặt trời có vai trò là tác nhân của ngoại lực
Như thông tin ở phần trên đã giải thích về nguồn năng lượng của bức xạ mặt trời chúng ta có thể khẳng định vai trò rất quan trọng của năng lượng bức xạ đối với tác nhân ngoại lực. Rất nhiều tác nhân khác nhau gây ra ngoại lực tác động lên trái đất có thể kể đến như nước, gió, tuyết, mưa, lốc xoáy, bão…đều có liên quan đến nguồn năng lượng bức xạ.
Sự kết hợp của nhiều tác nhân ngoại lực đẩy nhanh quá trình bào mòn kể cả lớp đá trên bề mặt của tầng thạch quyền cũng sẽ bị phá hủy do nhiều nguyên nhân trực tiếp hay gián tiếp của ngoại lực. Ngay cả bản thân tác nhân ngoại lực như khí hậu, dòng nước và sinh vật cũng đều chịu sự ảnh hưởng của năng lượng bức xạ mặt trời điều này tác động rất lớn đến sự thay đổi nhiều thành phần bề mặt trái đất.
Tác động của ngoại lực trực tiếp đối với bề mặt Trái Đất
Theo như những báo cáo khoa học về tầng trái đất thì quá trình kiến tạo địa hình mới trải qua 4 giai đoạn chính bao gồm Phong Hóa → Bào Mòn → Vận Chuyển → Bồi Tụ. Ở phần nội dung tiếp theo chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu chi tiết về nhiều tác nhân của ngoại lực dẫn đến những biến dạng về địa chất ở trên lớp vỏ hay bề mặt của trái đất.
Quá trình phong hoá tác động vật lý
Quá trình phong hóa theo những tác động của vật lý lớn nhất được hình thành đó là sự phá hủy bề mặt trái đất cụ thể là những lớp đá sẽ biến thành hàng trăm nghìn mẫu đã có kích thước nhỏ hơn. Điều này sẽ chỉ biến đổi về mặt vật lý của lớp địa chất nhưng sẽ không làm thay đổi thành phần khoáng chất bên trong.
Nguyên nhân được đưa ra để giải thích cho quá trình phong hóa theo tác động vật lý chính là những sự thay đổi nhiệt độ môi trường và nhiệt độ đóng băng của lớp nước đại dương. Bên cạnh đó một phần tác nhân ngoại lực này cũng đến từ những hoạt động xây dựng của con người.
Quá trình phong hoá tác động hóa học
Quá trình diễn ra phong hóa theo tác động hóa học được hiểu là khi các lớp đá bị phá hủy bởi quá trình phong hóa theo tác động vật lý sẽ xuất hiện những biến đổi về thành phần hóa học bên trong. Đây chính là nguyên nhân cơ bản dẫn đến nhiều hợp chất mới được ra đời.
Đặc biệt chúng ta có thể cảm nhận được sự tác động của quá trình phong hóa hóa học ở những vùng có khí hậu xích đạo, gió mùa và địa hình địa chất caxtơ đá vôi. Tác nhân ngoại lực ở những kiểu địa hình này sẽ thông qua các lớp khí và nước để hòa tan nhanh các hợp chất sau kiến tạo.
Quá trình phong hoá tác động sinh học
Quá trình phong hóa tác động sinh học bao gồm các tác nhân như vi khuẩn, rễ cây, sinh vật, nấm tảo và khoáng vật sẽ bị tác động lên nhiều mặt bao gồm cả sinh học và hóa học. Nguyên nhân chính của quá trình này được cho là đến từ sự phát triển của các loại rễ cây thúc đẩy tăng trưởng ảnh hưởng nhiều đến sự bài tiết của nhiều chất hóa học khác nhau.
Bên cạnh đó quá trình phong hóa tác động sinh học sẽ làm phá hủy hay thay đổi các hợp chất có trong khoáng vật. Sự thay đổi đột ngột của hàm lượng oxy, hàm lượng nước hay nhiệt độ cung là nguyên nhân thúc đẩy sự phát triển nhanh của quá trình phong hóa này đặc biệt hiệu ứng sẽ thấy rõ rệt nhất ở tầng trên bề mặt trái đất.
Tác nhân của ngoại lực lên quá trình bào mòn
Quá trình bào mòn bao gồm các yếu tố như nước, sóng biển, gió, băng trôi,…đây đều là những ngoại lực tác động trực tiếp lên bề mặt trái đất. Quá trình này diễn ra sẽ liên tục di chuyển các sản phẩm của quá trình phong hóa trước đó sang một vị trí khác gây ra hiện tượng bào mòn vật lý làm thay đổi thành phần hóa học bên trong.
Quá trình bào mòn cũng có thể chia thành 2 hình thức cơ bản như sau:
- Xâm thực: Là quá trình tác động lên các sản phẩm đã bị phong hóa mà nguyên nhân chính đến từ sự thay đổi của dòng nước. Minh chứng cho điều này là những hệ thống sông ngòi, hay suối rãnh được kiến tạo qua hàng triệu năm để hình thành như hiện tại
- Mài mòn: Là quá trình được diễn ra ở các đại dang bao quanh lãnh thổ của đất liền. Nguyên nhân chính đến từ sự xâm thực của sóng biển tác động lên bề mặt của trái đất hình thành các vách hay vịnh biển
Quá trình vận chuyển cũng là tác nhân của ngoại lực
Quá trình vận chuyển cũng đóng vai trò là một tác nhân của ngoại lực trong quá trình sản phẩm phong hóa vận chuyển từ nơi này sang một nơi khác và liên tục thay đổi không dừng lại. Các biến đổi trong thành phần của vật chất sẽ phụ thuộc vào điều kiện vận chuyển như:
- Khoảng cách sản phẩm phong hóa được vận chuyển hoàn toàn phụ thuộc vào tác động vật lý của ngoại lực
- Khoảng cách cũng sẽ phụ thuộc vào chính bản thân bao gồm kích thước và trọng lượng của sản phẩm phong hóa
- Điều kiện về tầng mặt địa hình mà sản phẩm phong hóa đã di chuyển qua
- Sản phẩm phong hóa nhẹ thì chỉ chịu tác động của ngoại lực nhưng nếu trọng lượng lớn sẽ phải gánh thêm sự bào mòn đến từ trọng lực.
Quá trình hình thành và bồi tụ
Quá trình hình thành và bội tụ thành vật chất mới có thể được hiểu là sau khi những sản phẩm bị phong hóa trải qua quá trình vận chuyển sẽ tích tụ lại tạo nên vật liệu mới. Toàn bộ giai đoạn này sẽ diễn ra một cách rất phức tạp tất cả sẽ bị tác động bởi nhân tố ngoại lực trong đó động năng đóng vai trò chính.
Động năng chính là tác nhân của ngoại lực khi mà động năng này dần dần bị triệt tiêu thì sản phẩm phong hóa được tích tụ lại càng nhiều. Chính điều này nên ở giai đoạn bồi tụ đã hình thành nên rất nhiều tầng lớp địa hình vật chất mới mà không nơi nào hoàn toàn giống nơi nào khi so sánh ở lớp vỏ bề mặt của trái đất.
So sánh giữa nội lực và ngoại lực
Tồn tại song song với tác nhân của ngoại lực là nội lực sẽ đối nghịch với nhau. Trong đó nội lực thông thường sẽ gây tác động từ bên trong ra bên ngoài lớp vỏ làm cho địa hình trái đất ngày càng không bằng phẳng. Tuy nhiên ngoại lực thì tập trung vào những tác nhân có xu hướng thực hiện chức năng ngược lại với nội lực là bào mòn bề mặt vật chất thông qua quá trình phong hóa và bồi tụ đang diễn ra hằng ngày.
Lời kết
Nội dung của bài viết đã cung cấp đầy đủ những thông tin chi tiết về tác nhân của ngoại lực. Hy vọng thông qua những dẫn chứng từ 4 quá trình tác động thực tế của ngoại lực lên bề mặt trái đất sẽ giúp cho các bạn bổ sung thêm lượng kiến thức mới về sự hình thành lớp vỏ trái đất như hiện nay.
